INTERVIEW MET BERT BRUGGHEMANS

Vooreerst gefeliciteerd met uw benoeming als overheidsmanager van het jaar. Een toch wel niet te onderschatten waardering. Kwam dit als een verrassing?

Dank u wel. Ik was niet op de hoogte dat men het dossier had ingediend. Plots kreeg ik telefoon van de jury dat ik verwacht werd op 31 januari op de uitreiking. Dat was toch wel een complete verrassing.
Dan moet je dit toch even laten bezinken maar snel kwam het besef dat dit toch wel een mooie boodschap is dat er iemand van een heel uitvoerende overheidsdienst , hands on en met een heel lokale focus verkozen werd tot overheidsmanager van het jaar. Dat zegt ook iets over de appreciatie voor onze sector en voor de groei die we hebben doorgemaakt als brandweer de voorbije jaren .

En het is natuurlijk ook een mooie waardering dat uw team aan u dacht.

Ja absoluut! Ik heb trouwens in mijn speech gezegd dat als men na vijf jaar nauw samenwerken het nog steeds de moeite vindt om mij voor te dragen voor deze award, dit voor mij nog meer betekent dan de prijs op zich (lacht). Het voordeel van deze prijs te winnen natuurlijk is ook dat je meer ruimte krijgt om iets uit te dragen over onze sector en om de appreciatie voor de collega’s te uiten.

Sinds 2017 bent u zonecommandant van BZA een organisatie van meer dan 800 medewerkers. Daarnaast bent u lid van een aantal raden van bestuur, waaronder Campus Vesta en Oscare. Binnen Netwerk Brandweer leidt u de cluster externe relaties en vorig jaar vond u nog de tijd om samen met Stijn Pieters en Hugo Marynissen het boek “Alles is onder controle” uit te brengen. Kan u soms nog wat vrije tijd inplannen met zo een agenda?

Toen we het boek schreven interviewden we een 15 tal CEO’s en strategisch leidinggevenden in organisaties. De eindvraag die we dan altijd stelden was: je hebt nu beschreven hoe uw organisatie doorheen een crisis gaat maar hoe hou je jezelf onder controle en hoe zorg je ervoor dat je zelf niet opbrandt in een crisissituatie?
En dan merk je snel dat de meest eenvoudige zaken de voorkeur genoten. Niet gaan benji-springen van een hoge brug of de hoogste berg beklimmen, maar wel tijd maken om een favoriete televisieserie te bekijken of gewoon even samen met de familie te gaan wandelen. Deze kleine dingen geven soms de meeste positieve energie. Voor mezelf geldt dat eigenlijk ook. Welke vorm van ontspanning je neemt is natuurlijk voor ieder van ons verschillend maar een goede balans tussen werk en ontspanning kan je productiviteit en je dagelijkse leven verbeteren.

Ik probeer naar deze visie te leven en te genieten van de momenten die er zijn. Dankzij het sterke team, de goede mensen en de structuur die we bij BZA hebben neergezet, zijn er ook regelmatig momenten waar ruimte is om wat tijd te nemen en ook om na te denken en strategischer te kunnen bezig zijn. Ik denk dat dit ook heel belangrijk is in deze functie.

Ik herinner me ook nog heel goed wat Fly vertelde op het brandweercongres en dat hier sterk bij aansluit: door elke dag één klontje in plaats van twee in de koffie te doen kan je op 10 jaar tijd heel veel calorieën uitsparen. . Het leven is een continue inspanning i.p.v. een eenmalig grote. Een goede balans vinden is dus cruciaal.

Deze boodschap sluit ook goed aan bij de rest van het boek.

We leven in een continue veranderende technologische maatschappij. Dit zorgt voor nieuwe uitdagingen waar snel oplossingen moeten voor gezocht worden. Hoe kunnen we als brandweerorganisatie hier op anticiperen?

Doorgaans vind ik de brandweer een relatief conservatieve omgeving. Ik snap ook waar dat vandaan komt. Elke verandering moet kritisch bekeken worden of ze geen bijkomend gevaar vormt. We moeten dus niet alles overboord gooien, maar we moeten ons er wel van bewust zijn dat de maatschappij evolueert en verandert en dat we die evoluties als brandweer niet kunnen stoppen. Soms zie ik de brandweer maatschappelijke evoluties willen stoppen of in gang zetten. En dat is onmogelijk. Ik geloof dat we eerder mee moeten bewegen en proberen hier en daar bij te sturen waar mogelijk, of onszelf aan te passen en snel te leren. Neem als voorbeeld de elektrische voertuigen, die nu meer en meer in het straatbeeld verschijnen. Kan je nu als brandweer elektrische voertuigen in ondergrondse parkings blokkeren? Gaat die evolutie te stoppen zijn wanneer alle steden trachten fossiele brandstoffen te weren? Of ga je met de industrie en de stadsdiensten op zoek naar oplossingen om elektrische
voertuigen zo veilig mogelijk in te passen in het stadsbeeld.

En zo kan ik voorbeelden geven van verschillende technologieën en veranderingen in de maatschappij. Als brandweer moeten we verder durven denken. Technologie en nieuwe bouwtechnieken zorgen ervoor dat er steeds minder branden zijn en dat deze zich minder snel uitbreiden.. De fundamenten van ons werk veranderen. Wat is dan nog de taak en meerwaarde van de brandweer? Als auto’s
autonoom rijden en er bijna geen ongevallen zouden zijn, Wat is dan nog onze rol als hulpverleningsorganisatie? Ga je dan een organisatie uitbouwen voor dat één enkele ongeval dat er nog gebeurt, of die die ene uitzonderlijke brand? Of is er toch nog een belangrijke rol voor ons in deze maatschappij? Dit vind ik een interessante denkoefening.

Ik denk dat die rol er wel degelijk nog zal zijn, als wij ons voldoende aanpassen. Volgens mij worden we meer en meer een bewaker van de continuïteit van de maatschappij. Als klein voorbeeld: stel dat er iemand met een elektrische rolstoel op een zaterdagavond een platte band heeft. Wie gaat die persoon kunnen helpen? De ziekenwagen kan zijn aandacht natuurlijk focussen op de betrokken persoon maar kan de rolstoel niet transporteren. De politie kan in deze situatie ook geen totaaloplossing aanbieden. Uiteindelijk is dit een probleem waar de maatschappij geen totaaloplossing
voor heeft. Deze soort problemen zullen er altijd zijn en wie belt men dan? De brandweer. En wij komen dan af met een vrachtwagentje met een laadbrug, we laden deze rolstoel op, brengen de persoon naar huis. En onze mensen te kennen herstellen ze misschien de band (lacht). Dat lijkt een banaal voorbeeld, maar wat is het verschil met het gaan helpen bij een instorting, of een elektriciteitspanne, of andere onverwachte, onbekende problemen. Het lijkt allemaal evident, maar zo’n opdracht vereist dat we heel polyvalent materiaal en personeel hebben en dat onze procedures en regels en uitrukmodellen heel dynamisch zijn om al dat soort problemen op te vangen.

Neem als voorbeeld van hoe we dat vandaag ook al doen de problematiek van wateroverlast en stormschade. In de nabije toekomst zullen we daar nog meer mee worden geconfronteerd. . Als brandweer kunnen we hier dus maar best op anticiperen. Onze sterke punten zoals decentralisatie, met onze kazernes in bijna elke gemeente, onze slagkracht en kennis,, onze grote groep vrijwilligers maakt dat we heel goed gepositioneerd zijn om net hier meerwaarde te bieden voor de maatschappij. . Laat ons dit omarmen en versterken en dan is onze toekomst, ons bestaansrecht verzekerd op lange termijn.

Over wateroverlast gesproken, kon zo’n incident als in de Vesdervallei ook bij ons gebeuren? Misschien niet met een stuwmeer, maar een massa water in een bevolkt gebied is niet zo onvoorstelbaar toch?

In onze omgeving was er misschien geen sprake geweest van zo’n snelstromende watermassa, maar wel van een ramp op een grotere oppervlakte met veel meer burgers en een gigantisch economische impact. Het is dus wel de moeite om zulke scenario’s te bekijken en ons als brandweer de vraag te stellen hoe we willen gaan samenwerken bij een dergelijke ramp. We moeten dan ook durven toegeven dat geen enkele zone dergelijk incident alleen aan kan. We spreken dan van een inzet vanuit heel België naar de zones waar dit plaatsvindt. Daarnaast kunnen we ook op internationale hulp rekenen. En de vraag is of we daar op zijn voorbereid?

Hoewel we goed hebben samengewerkt om te gaan helpen, lijkt het me toch dat we nog wat werk voor de boeg hebben. Ik denk dat na 7 jaar zonevorming voldoende interne stormen zijn gaan liggen om ons te beginnen richten op de bovenzonale samenwerking. Netwerk Brandweer is trouwens reeds aan het onderzoeken hoe de brandweer zich beter kan positioneren in dergelijke crisissituaties.

De kracht van de brandweer, De nodige flexibiliteit en de nodige expertise. In uw boek (Alles is onder controle) voorspelde u reeds de gevaren rond cyberaanvallen. Is er dan ook wel recent geen aanval geweest op defensie en de olieterminals? De nieuwe Nostradamus?

Ik heb het zo niet met waarzeggers of pseudowetenschap in het algemeen. Een groot deel van mijn job is te observeren wat er gebeurt in de wereld en vooruit te kijken. Welke concrete signalen zijn er en wat gebeurt er in de loop van jaren.

Waar moeten we op anticiperen als brandweer, welke gebeurtenissen wijzigen onze risico-analyse? Dit is niet in een glazen bol kijken maar gestructureerd werk. En het blijkt ook dat organisaties die dat goed doen, ook veel beter bestand zijn tegen crisissen. De ontdekkingsreizigers vroeger zetten ook iemand in het kraaiennest om toch wat vooruit te kijken. We leven momenteel in een wereld in beweging met geregeld minder positieve signalen zoals de Covid19 pandemie , klimaatproblemen en nu ook geopolitieke problemen zoals de oorlog in Oekraïne. Maar je hebt bijvoorbeeld evengoed de beweging van de gele hesjes of de antivaxers. Mensen voelen zich soms niet goed meer in de maatschappij .En dat voelen we soms zelfs binnen de eigen organisatie. Maar wat wel opvalt, en ik heb dat trouwens in mijn speech voor deze award verwerkt, is dat de frontlijndiensten van de overheid

wel nog vertrouwen krijgen. Er is geen vertrouwensprobleem in de brandweer, in de zorg , in de vuilnisophaling, in het onderwijs en in de loketwerking van de lokale besturen. Terugkomend op je vraag is cybersecurity inderdaad ook een domein waar we ons echt zorgen over moeten maken als brandweer. En niet alleen omdat we als organisatie kunnen getroffen worden, maar ook omdat hybride problemen kunnen ontstaan. Een aanval op een olieterminal kan leiden tot een tankbrand. En kunnen wij op dat moment ons werking dan nog even goed garanderen. Dat wordt dan een complex probleem met veel domino-effecten. Gelukkig zijn we als brandweer wel een zeer veerkrachtige organisatie en dat moet je zijn in deze tijden.

Uitdagingen zijn niet altijd technologisch. Ook op sociaal vlak is het niet altijd eenvoudig. Als voorbeeld de Covid-19 pandemie waar we als mens buiten onze comfortzone moeten stappen. Ik mag toch zeggen dat we als organisatie heel wat veerkracht getoond hebben maar dat er toch een psychologische impact is geweest bij de collega’s. Hoe kunnen we hier mee omgaan?

Er zijn heel wat maatschappelijke breuklijnen ontstaan en mensen hebben allerlei druk ervaren die zich uiteraard dan ook in de organisatie manifesteert. Het liefst houd ik de tegenstellingen en de breuklijnen, bijvoorbeeld door vax vs antivax buiten de organisatie. We moeten ons focussen op ons doel om permanent hulp te blijven verlenen. Maar zo eenvoudig was dat niet. Voor veel mensen was de pandemie ook echt een zware periode en het is belangrijk dat we onze mensen zo goed mogelijk begeleiden en ondersteunen waar we kunnen. Verder denk ik dat het een uitdaging wordt om elkaar terug te vinden. Maar door de snelle overgang van alle aandacht naar de crisis in Oekraïne en de gevolgen van de inflatie, lijkt dat soms allemaal al uit een ver verleden. We mogen echter nooit onderschatten hoe groot de impact is van al die gebeurtenissen op onze mensen.

Even een minder positief verhaal. Agressie tegen hulpverleners komt meer en meer voor. Dit was vooral een probleem in de stedelijke gebieden maar is zich toch wel aan het verspreiden. Een collega die onlangs slachtoffer is geweest van agressie aarzelde om hier een melding van te maken doordat de kans bestaat dat de agressor via advocaten zijn gegevens zou kunnen verkrijgen. Het melden is echter een belangrijke stap die genomen moet worden juist als deel van een oplossing. Enige visie hoe we onze collega’s kunnen beschermen en kan de politiek hier iets betekenen?

Agressie tegen hulpverleners wordt een groot probleem. Regelmatig zien we dit escaleren, vooral bij manifestaties en de feestdagen zoals oudjaar maar het manifesteert zich ook meer en meer buiten deze momenten. Ook andere criminaliteit zoals diefstallen uit kazernes en wagens komen meer voor en inderdaad niet alleen in steden maar nu meer in een ruimere omgeving. Dat baart me uiteraard enorme zorgen, want niemand van ons komt bij de brandweer om met agressie te maken te krijgen. De politie heeft het monopolie op het geweld en weet dus dat ze op een bepaald moment gaan moeten reageren tegen het geweld dat er is. Dat zit ook in hun opleiding, bij ons is dat niet zo. Ik merk ook dat agressie steeds een trauma nalaat bij onze mensen zelfs indien het kleinschalig is. Dit spoort niet met
hoe wij in het vak staan. Wij staan er om mensen te helpen en dan is het plots heel vreemd wanneer je dan aangevallen wordt.

Ik merk wel dat het parket en de politiek daar meer en meer op reageren. De laatste tijd zie ik in de rechtbank uitspraken die mij toch wel wat gunstig stemmen. Er is recent toch een
uitspraak geweest van zes maand effectief tegen iemand die één van ons mensen heeft aangevallen en later bedreigd. De rechter heeft daar heel zwaar aan getild en gereageerd met
toch wel een zware uitspraak en een duidelijk signaal dat dit niet wordt geaccepteerd. Elke rechtbank heeft natuurlijk zijn eigen werkwijze maar in Antwerpen merken we toch al een
heel goede evolutie. En terecht! Wat we vaststellen is dat er uiteraard ook een vrees begint te ontstaan bij onze mensen wanneer ze melding hebben gemaakt. Wij bevelen aan om bij een melding het adres van de werkgever te gebruiken. . Dat doen onze mensen systematisch maar indien ze effectief voor de rechtbank komen zien ze inderdaad je naam. We hebben ook al meegemaakt dat een dader onze mensen komt opzoeken in de kazerne. Gelukkig zonder erg, maar fijn is het niet. De politie heeft daar toen wel heel kordaat op gereageerd.

We vragen wel al enkele jaren aan de politiek om deze meldingen zo anoniem mogelijk te maken en ervoor te zorgen dat onze naam uit het dossier blijft. Dan zie je wel dat er discussie ontstaat over de rechten van de verdediging versus de privacy van de hulpverlener. Ik ben natuurlijk geen jurist en zeker geen expert strafrecht, maar mijn pleidooi naar de politiek is: zorg dat onze mensen op een veilige manier een melding kunnen maken van agressie.

Soms komen we als organisatie in een situatie die onze draagkracht, voorbereiding toch wel overstijgt. Als voorbeeld midden in coronatijden de wateroverlast in Verviers en omstreken. Een van de grote uitdagingen waar we misschien niet klaar voor waren. Zijn er hier lessen uit te trekken? Kunnen we beter? Hoe gaan we in de toekomst hier mee om.

Eerst en vooral wil ik zeggen dat de brandweer toch wel heel snel gereageerd heeft op deze crisis. We hebben enorm snel de oproep van onze collega’s uit Wallonië kunnen beantwoorden en duikteams met boten op het terrein gebracht. Met als resultaat toch veel meldingen van effectieve reddingen. We hebben dan de weken nadien mee de hulpverlening georganiseerd zowel in de Vesdervallei en op andere locaties in Wallonië maar ook Vlaanderen. Er waren bijna op permanente basis honderden hulpverleners tegelijkertijd aan het werk. Daar ben ik toch wel wat trots op.

Het kan achteraf gezien natuurlijk altijd beter maar onze organisatie stond er. Wat we volgens mij hieruit te leren is dat het model van de brandweer met zijn grote decentralisatie, een decentrale aansturing en met heel veel vrijwilligers in combinatie met een grote groep beroepskrachten goed werkt. We zijn een grote hulpverleningsdienst waar het opleidingsniveau hoog ligt, waar de werking binnen de zones goed georganiseerd is. Dit is echt het model dat je nodig hebt om deze crisissen aan te pakken. De samenwerking tussen de zones kan misschien wel nog beter en meer structureel georganiseerd worden.

En dan spreken we niet enkel over wateroverlast maar evengoed over andere uitdagingen de problemen die tijdens corona ontstonden. Neem als voorbeeld het verdelen van de mondmaskers tijdens de eerste weken van de coronapandemie. Geen enkele organisatie in België kon dit zo snel realiseren. Nadien werd dit uiteraard versterkt en overgenomen door defensie, die een grote logistieke organisatie kan opzetten. Maar onze snelle opstart en eerste aanpak, die kan geen enkele andere organisatie evenaren.

Het idee zo’n problemen aan te pakken door te centraliseren en grote structuren te bouwen geniet niet mijn voorkeur. Een netwerkmodel , zoals dit van de brandweer, is volgens mij “the way to go”.

We zijn een organisatie die continue zich moet aanpassen aan de maatschappij. Hoe ziet u de brandweer evolueren binnen 5 jaar?

De uitdaging voor de brandweer is hoe we ons nog beter op elkaar kunnen afstemmen en hoe we nog beter kunnen samenwerken tussen de zones. Dat is niet zo belangrijk voor de dagdagelijkse interventies, maar als het grondig misloopt dan is dat wel cruciaal. We hebben reeds grote stappen gezet tussen de samenwerking tussen de lokale posten. De volgende stap volgens mij is om de zones samen te laten werken. Dan spreek ik niet van een volgende brandweerhervorming en ook niet van het fusioneren van zones. Daar zijn weinig mensen vragende partij voor. We hebben er geen
baat bij om nog eens de structuur door elkaar te gooien.  Maar we kunnen werken aan een netwerkmodel tussen die zones waarbij je afspreekt hoe je gaat samenwerken bij grotere interventies. En eigenlijk weten we dat we dat kunnen. We hebben dat gedaan in Wetteren, tijdens de aanslagen in Zaventem in de Vesdervallei. Dus laat ons daar lessen uit trekken en als brandweer de volgende stap nemen. Ik kijk bijvoorbeeld naar Nederland waar men in staat is om gestandaardiseerde peletons, inclusief aansturing, uit te sturen vanuit verschillende regio’s. Met dat model zijn we ook in de
provincie Antwerpen aan het experimenteren. De volgende vijf jaar zou de brandweer ook moeten werken aan zijn politieke representativiteit. Je kan een heel sterke en goede organisatie zijn maar als niemand naar je luistert op politiek niveau dan kom je vaak tekort in de beslissingen. . Er zijn verschillende organisaties die de brandweer vertegenwoordigen. Als we echt impact willen hebben dan moeten we samenzitten en communiceren wat we samen willen bereiken met de brandweer. Dus één stem binnen de brandweer zou ons veel verder brengen.

Dit interview verschijnt op het nieuwe platform van de brandweer. Een platform waar zowel Netwerk Brandweer als Brandweervereniging Vlaanderen samenwerken met als doel informatie te delen maar ook alle organisaties samen te brengen onder de noemer de brandweer. Een mooi project?

Waar het mij het vooral over gaat is dat we naar buiten komen als de brandweer en wat mij dan tevreden stelt dat het verschillende organisaties zijn die samen naar buiten komen en ten dienste staan van de brandweerman en de brandweervrouw. De burger is minder geïnteresseerd in hoe wij ons organiseren maar wil vooral een heel sterke organisatie zien. Ik ben dan ook heel blij zijn om met dit interview op deze website te staan. Dit is voor mij het resultaat van onze samenwerking en dat is alleen maar positief. We werken allen samen aan één brandweer.

Lees ook dit interview: De kracht van het decentrale